رضوان كالپوش

  سرمازدگي تشعشعي

در كل رخ دادن سرمازدگي اشعه‌اي خيلي عادي و معمولي مي‌باشد. بطور اساسي در طول روز سطح زمين و همه سطحهاي حفاظ ديگر گرما را از اشعه‌هاي خورشيد دريافت مي‌كنند تغيير در دماي هواي سطح خاك و اتلاف گرما بوسيله تش سرانجام دماي خاك كم مي‌شود و با اتمام گرماي دريافتي در نهايت دماي هوا ممكن است به نقطه انجماد و يا كمتر از آن برسد و باعث توسعه سرمازدگي شود. در طول شبهاي آرام هواي سرد نزديك زمين مي‌خواهد در سطح زمين باقي بماند مگر اينكه باد آنها را منتقل نمايد. اين مشكل سرمازدگي مربوط به سطهاي بزرگ و بي‌حفاظ يا در طول شبهاي آرام مي‌باشد. زيرا تشعشع در شبهاي صاف و آرام در انتهاي سطح خاك پايين‌تر از قسمتهاي مرتفع‌تر مي‌باشد، اين وضعيت را دوره وارونگي دمايي گويند در يك وارونگي قوي ممكن است خسارت قسمتهاي پاييني درختان بيشتر از قسمتهاي بالايي است. به دليل تشعشع دماي واقعي گياهان ممكن است چندين درجه پايين‌تر از محيط اطراف باشد اثر وارونگي دما شب به شب متفاوت مي‌باشد و ممكن است  بيشتر در بعضي از مكانهاي مشخص باشد اما هميشه بيشتر در جاهايي كه سرمازدگي اتفاق افتد موجود مي‌باشد. در كل درختاني كه شاخ و برگ بلند و تنك دارند كمتر تحت تأثير سرمازدگي قرار مي‌گيرند. 

تنظيم سرما و يخبندان

هر چند كه دوره‌هاي سرمازدگي و يخبنداني اغلب جابجا مي‌شوند (اشتباه مي‌شوند) آنها شرح داده مي‌شوند بصورت دو پديده مجزا جدول (1.۲۸) يخ زدن زماني اتفاق مي‌افتد كه يك توده هواي سرد وارد يك منطقه شود و دماي آن به پايين‌تر از نقطه انجماد برسد. معمولاً با دماي تند كه

 < ۵mph   و توده هواي ابر ممكن است وجود داشته باشد. در اين وضعيت كوشش جهت حفظ گياهان به وسيله تغيير دادن عوامل محيطي خيلي كم مي‌باشد.

سرمازدگي تشعشعي وقتي رخ مي‌دهد كه آسمان صاف و بادهاي آرام <5mph) ) اجازه افزايش وارونگي نزديك سطح زمين كه دما پايين‌تر از نقطه انجماد مي‌رسد. اين دو نوع سرمازدگي يكي سفيد مايل به خاكستري و ديگري سرمازدگي سياه مي‌باشند. سرمازدگي سفيد مايل به خاكستري زماني ايجاد مي‌شود كه رطوبت موجود در اتمسفر تشكيل كريستالهاي جامد كوچك را در سطح مي‌دهد. در سرمازدگي سياه خيلي كم و يا بدون تشكيل كريستالهاي يخي شكل مي‌باشد زيرا هواي موجود در اتمسفر خشك مي‌باشد. اين فرم از تشكيل كريستالهاي يخي مربوط به نقطه شبنم يا نقطه انجماد است كه دماي هواي سرد باعث تغيير رطوبت اتمسفر از گاز به شكل جامد در بيايد، هواي خشك كاهش مي‌دهد نقطه شبنم را.

جدول (1.۲۸) تفاوتهاي بين سرمازدگي تشعشعي و سرمازدگي يخبندان

عشع و انتقال آن تا اينكه هوا به اندازه كا

  فاكتورهاي تأثيرگذار در شكل‌گيري سرمازدگي

1. مكان

ممكن است كه يك جاي ويژه در مقايسه با محلهاي ديگر براي شكل‌گيري سرمازدگي مستعدتر باشد. براي مثال، اين مشكل در دره‌هاي باريك نسبت به دره‌هاي عريض و پهن بيشتر باشد، دوره‌هاي پهن داراي تهویه بهتر براي انتقال هواي سرد و همچنين مخازن بزرگي از هواي گرم كه با هواي سرد تركيب مي‌شود و دوري مي‌كند از تشكيل سرمازدگي دوره زهكشي هوا نام غلط و غير علمي است. اما اين دوره غالباً براي جريان هوا در باغات ميوه استفاده مي‌شود. بنابراين در كشورهاي پيشرفته توجه زيادي به انتخاب محلي كه تهويه هواي بهتري دارد مي‌نمايند زيرا اين چنين محلهايي عاري از سرمازدگي مي‌باشند. در مكانهاي شيب‌دار سرمازدگي رخ خواهد داد اما تنوع آن به توپوگرافي محل بستگي دارد. براي مثال حتي يك گودي كوچك متحمل‌تر نسبت به سرمازدگي به آب و هواي يك ناحيه يا يك مسير شيب‌دار مي‌تواند باشد.

۲- بلندي (ارتفاع)

جاي بلند تفاوت كمتري در شكل‌گيري سرمازدگي دارد. شكل‌گيري سرمازدگي ممكن است بدون واسطه جاي بلند باشد اما وارونگي دما نيست و غيره ممكن است در شكل‌گيري سرمازدگي نقش داشته باشند. بنابراين شكل‌گيري سرمازدگي ممكن است حتي در مكان پايين جاههاي مرتفع در صورتي كه دما كاهش پيدا نموده و به نقطه انجماد برسد صورت گيرد.

۳- خاك

ساختمان خاك تحمل زيادي در برابر دما دارد زيرا تشعشع و دماهاي متفاوتي به آن مي‌رسد. براي مثال پيت گرما و اشعه را جذب مي‌كند. اما گرماي كم بوسيله تشعشع به سرعت از آن منتقل مي‌شود، آن رساناي ضعيفي است و نمي‌تواند هواي گرم را هدايت نمايد. با وجود آنكه شن جذب كننده خوب گرمت نيست اما يك رساناي بهتري است و دماي هوا در شب را بالا مي‌برد، بنابراين مشخصات يك خاك مي‌تواند تأثير زيادي در شكل‌گيري سرمازدگي داشته باشد.

۴- پوشش خاك

يك پوشش ضخيم بر روي خاك بوسيله علفها، بذرها، مابچ و غيره كشيده مي‌شود كه جلوگيري مي‌كند از گرما در طول روز آن در شب جلوگيري مي‌كند از اتلاف گرما بوسيله هدايت اما گرماي متشعشع شده مي‌تواند كاهش دهد دماي احاطه شده را. بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت كه تحمل خطر سرمازدگي زماني كه از يك پوشش رويش استفاده شود بيشتر مي‌شود.

۵- رطوبت خاك

رطوبت خاك مي‌تواند تا حدودي از شكل‌گيري سرمازدگي جلوگیری نماید. گاهي اوقات مي‌توان با آبياري با آب گرم در زماني كه خطر سرمازدگي وجود دارد مي‌توان از رخ دادن سرمازدگي جلوگيري نمود اما آبياريي كه فقط خاك را مرطوب كند نسبت به آسيب متحمل مي‌باشد زيرا آن جلوگيري مي‌كند از تشكيل سريعتر سرمازدگي. بديهي است طبق آزمايشات متفاوت تبخير دخالت ندارد تشعشع عامل مؤثر در جابجايي اثر سرمادهي و آب كم‌كم كه عملاً دما را تحت تأثير قرار مي‌دهد كه زيان‌آور مي‌باشد. يك آبياري كامل خاك احتمالاً تشكيل سرمازدگي را به تعويق خواهد انداخت. احتمالاً آن مي‌تواند گرماي زياد ويژه آب را به مقدار كمي در طول شب آزاد نمايد و محافظت مي‌كند از دماي احاطه شده در نقطه انجماد.

۶- كشت محصولات

در نواحي كه كشت و كار انجام مي‌شود نسبت به زمينهاي لم يزرع كمتر خطر سرمازدگي وجود دارد. بقاياي گياهان در سطح خاك از افزودن خسارت جلوگيري مي‌كند و با هدايت گرما مي‌تواند به آساني دماي هوا را سريعتر بالاتر از سطح خودش ببرد و از پايين آمدن دما جهت ايجاد سرمازدگي ممانعت به عمل مي‌آورد.

 - باد

بادهاي با سرعت بيشتر از ۴mph در طول شب محافظت مي‌كند از مخلوط شدن هواي گرم و سرد جلوگيري مي‌كند از سرماي بيش از اندازه. بنابراين شبهاي طوفاني نمي‌تواند يخ‌زدگي را تحمل نمايد. اگر باد شديد باشد مي‌تواند دماي باغ افزايش يابد اگرچه در طول دوره يخ‌زدگي باد ممكن است اين اثرات را نداشته باشد زيرا هواي سرد پيوسته حركت مي‌كند. در كل شبهايي كه تركيبي از هواي آرام با تشعشع خوب باشد بيشترين خسارت را وارد مي‌نمايد.

۸- ابر و دود

ابرها برمي‌گردانند گرماي كمي را بوسيله انعكاس بنابراين آن را يك ابر عبور مي‌كند و براي مدت زمان كوتاهي مي‌تواند دما را يك تا ۲درجه بالاتر ببرد. بنابراين شبهاي آرام و ابري مناسب مي‌باشند و خطر سرمازدگي در آنها كمتر رخ مي‌دهد همچنين مي‌توان با بكار بردن دود دماي احاطه شده را بالاتر برد و از رخ دادن سرما جلوگيري نمود.

۹- نقطه شبنم

نقطه شبنم درجه حرارتي است كه رطوبت در آن شروع به منقبض شدن مي‌نمايد. اگر رطوبت اتمسفر بيشتر باشد مناسب‌تر براي رخ دادن نقطه شبنم مي‌باشد. وقتي بخار آب منقبض مي‌شود گرما را از دست مي‌دهد وقتي كه نقطه شبنم بالاتر از حد دماي بحراني محصولات مي‌باشد فايده رشد ميوه با پايين آمدن آهستگي دما گرما را آزاد مي‌نمايد بوسيله منقبض شدن بخار آب. اگر نقطه شبنم پايين‌تر از حد دماي بحراني باشدپايين آمدن دما سريع مي‌باشد كه ممكن است محصولات را تحت تأثير خود قرار دهد. در كل نقطه شبنم در مناطق خشك بالاتر از ۳۰درجه فارنهايت. نقطه شبنم در حدود پايين نشان دهنده هواي خشك مي‌باشد. پايين آمدن سريع دما در نقطه شبنم پايين مشكل ايجاد مي‌نمايد حتي با استفاده از بخاريها.

  1۰- اهميت وارونگي

اگر وارونگي سريع و وسيع باشد بيشتر مناسب رخ دادن سرمازدگي مي‌باشد. بنابراين اهميت وارونگي از شب به شب و ديگر فاكتورهايي كه در بالا شرح داده شده متفاوت مي‌باشد در بسياري از ميوه‌هاي مخصوص مناطق معتدله باعث صدمه جوانه‌زني، گرده‌افشاني و در نتيجه بدست آوردن ميوه نامرغوب و كم مي‌شود. در مورد تعدادي از ميوه‌ها مانند (هلو، گلابي، گوجه‌و غيره) حتي بالاتر از ۸۰درصد از جوانه‌ها بوسيله سرمازدگي از بين مي‌رود. بنابراين توصيه مي‌شود كه وقتي يخبندان رخ داد بايد سعي نمود كه دماي باغ ميوه حدود F ْ۳۲يا نزديك به آن ايجاد نمود.

شيوه‌هاي پيش‌بيني سرمازدگي

همواره بهتر است كه آگاهي خوب در مورد آب و هوا و يا قصد رخ دادن سرمازدگي از قبل داشته باشيم. بنابراين مي‌توانيم خودمان را آماده سازيم براي مقابله با سرمازدگي با استعمال شيوه‌هاي زير در خصوص پيشگويي و رخ دادن سرمازدگي.

1- آگاهي

يك كشاورز باهوش مي‌تواند افكارش را در خصوص چگونگي رخ دادن سرمازدگي در اطرافش تقويت نمايد. اگر هواي شي در زمستان صاف و دما كاهش پيدا كند مناسب براي رخ دادم سرمازدگي سريع مي‌باشد زيرا تشعشع مناسب و هواي خنك با هواي گرم مخلوط نيست در شرايطي نظير اين بايد بلافاصله مزرعه را آبياري نمايد و يا ديگر روشهاي مناسب از خطر سرمازدگي محافظت نمايد. بنابراين شبهاي ابري مناسب براي سرمازدگي نمي‌باشد.

۲- شيوه نقطه شبنم

شكل‌گيري نقطه شبنم با شكل‌گيري سرمازدگي متناسب مي‌باشد. طبق مطالعات و مشاهدات انجام شده در قرن 1۸ شكل‌گيري نقطه شبنم در ساعات صاف دليل كم بودن دما در هر صبح مي‌باشد. نقطه شبنم تنها شاخص قابل اطمينان نسبت رطوبت نقش مهمي در تصميم گرفتن كه آيا سرمازدگي رخ خواهد داد يا خير خواهد داشت. اگر رطوبت نسبي بين ۸۰ تا 1۰۰ درصد باشد رخ دادن سرمازدگي قطعي خواهد بود. اگر رطوبت نسبي در غروب بين ۴۰ تا ۵۰ درصد باشد دماي حداقل حدود ۵ درجه بالاتر از نقطه شبنم در غروب مي‌باشد.

۳- سيستم آگاه كردن پيش‌بيني وضع آب و هوا

در بيشتر كشورهاي حامي پيش‌بيني براي دماي حداقل اداره علم هواشناسي وجود دارد كه مي‌توان ايده رخ دادن سرمازدگي را پيش‌بيني نمود. يكي از مهمترين سيستم‌هاي پيش‌بيني وضع آب و هوا در ايالات متحده آمريكا قرار دارد كه سرويس آب و هوايي ملي ناميده مي‌شود. بنابراين آن نمي‌تواند سرويس آب و هوايي كشاورزي را انجام دهد آن هشدارهاي سرمازدگي را منتشر مي‌كند. اين هشدارهاي منتشر شده به عنوان پايه و اساس وضعيت پيش‌بيني وضع هوا مي‌باشند.

جدول ۲-۲۸ هشدارهاي منتشر شده بوسيله سرويس آب و هوايي ملي ايالات متحده در خصوص سرمازدگي و يخبندان.

 اين هشدار دهنده‌ها به ما كمك اظهار و عقيده متخصصين فن هشدارها را بيان مي‌كنند. بر پايه اين آگاهي‌ها و اظهارات است كه مي‌توان شرايط مناسب براي رشد درختان ميوه و براي محافظت كردن در برابر سرمازدگي تأمين نمود. هر چند در كشور ما هشدار دهنده‌هاي مخصوص اين چنيني نيست كه حدود رخ دادن سرمازدگي را بيان كند.

 ۴-  روش ميانگين دما

اين روش احتمالاً ساده‌ترين روش ارائه شده توسط اسميت در سال 1۹۲۰ مي‌باشد كه براي پيش‌بيني رخ دادن سرمازدگي مي‌باشد. اين روش پايه‌ گذاري شده بر فرضيات كه در فصل بهار در شبهاي صاف و آرام سرمازدگي رخ مي‌دهد، عملاً حداكثر كاهش سرعت دما در بعدازظهر كه حداقل كاهش سرعت دما در صبح در همه روزهايي كه سرمازدگي شكل مي‌گيرد مي‌باشد. بنابراين ميانگين دمايي بين دماي حداكثر و دماي حداقل كه قبلاً گزارش شده است بدست مي‌آيد كه مي‌توان با كمك آن براي همان منطقه در خصوص سرمازدگي پيشگويي نمود. براي مثال اگر دماي حداكثر يك محل ۷۰ فارنهايت و ميانگين دمايي آن ۵۰ درجه فارنهايت باشد يك اختلاف ۲۰ درجه‌اي با ميانگين وجود دارد با گرفتن ميانگين دما انتظار اين كه حداقل دما ۳۰درجه فارنهايت باشد و رخ دادن سرمازدگي در سحرگاه دور از انتظار نيست.

۵- روش معادله خطي

هنوز بيشتر از معادله اسميت (1۹۲۰) براي تخمين صحيح پيشگويي سرمازدگي استفاده مي‌كنند. معادله اسميت به اين صورت است Y=a+b R R = رطوبت نسبي در عصر

Y = تفاوت دماي حداقل از عصر

a و b اعداد ثابت هستند  =a    ۲/11-            b = ۷۲۷ /۰

اين معادله اطلاع گرديد و به صورت V=X+by+CZ نوشته مي‌شود.

X ، y و Z ضريب مشترك داده‌هاي سابق

=b رطوبت نسبي در عصر

C = مجذور رطوبت نسبي

V = تفاوت بين دماي حداقل سحرگاه و عصر در نقطه شبنم

در اين معادله X=۷/۳  و y=۰/1۸  و Z=۰/۰۰۵۷  كه ممكن است در مكانهاي مختلف جابجا شوند.

اين معادلات براي پيش‌بيني دماي پايين مؤثر مي‌باشند اما براي دماهاي متوسط روش مؤثري نمي‌باشد. يك معادله مي‌تواند براي يك مكان خيلي مؤثر باشد اما نه در همه جا. هر چند پيش‌گويي‌ها در جاهاي مشخصي بوجود آمده‌اند اما براي اقليتهاي كوچك، جاهاي بلند و يا جاهاي ديگر ممكن است نامناسب نباشد، بنابراين پرورش دهنده‌ها بايد اين پيش‌گويي‌ها را براساس نياز محلشان اصلاح نمايند.

شيوه‌هاي حفاظت از سرمازدگي

اگر بخواهيم از سرمازدگي با موفقيت محافظت نماييم بايد مديريت نمود بر محافظت‌ها و مراقبت‌ها و به كارهايي از قبيل هرس نمودن،كوددهي آبياري باراني و ديگر اعمال كشاورزي پرداخت. در واقع روشهاي مراقبت از سرمازدگي را مي‌توان بطور گسترده به عنوان مقياس‌هاي بازدارنده و درجه كاهش دهنده تقسيم‌بندي نمود.

A ) معيارها و اندازه‌هاي بازدارنده

1- انتخاب محل

بهترين روش براي جلوگيري از سرمازدگي انتخاب محل مناسب و رضايت بخش كه تقريباً عاري از سرمازدگي باشد در انتخاب يك محل براي پرورش ميوه در اقليتهاي كوچك از آگاهي دهنده‌ها استفاده مي‌شود. تصور جريان هواي سرد در نواحي با قليايي كم روش مؤثر و سريع در انتخاب يك محل مي‌باشد. در يك مكان با تهويه هواي خوب محلي مناسب براي پرورش درختان ميوه خواهد بود چون نسبت به سرمازدگي مقاوم مي‌باشد.

۲- انتخاب نوع ميوه

بعضي از درختان ميوه در مقايسه با ديگر درختان در مقابل سرمازدگي مقاوم‌تر مي‌باشند بنابراين در نواحي كه مستعد براي خسارت سرمازدگي مي‌باشد بايد ترجيح داده شود به توليد درختان ميوه مقاوم در برابر سرمازدگي.

 ۳- انتخاب ارقام مناسب

ارقام متفاوتي از يك محصول خاص وجود دارند كه مقاومتشان در برابر سرمازدگي متفاوت مي‌باشند. براي مثال سيبهاي روسي وكانادايي مي‌توانند سازگاري بهتري نسبت به سيبهاي ساير كشورها در برابر سرمازدگي داشته باشند. گونه‌هاي آلوي روسي بيشترين سازگاري را در برابر سرمازدگي از خودشان مي‌دهند. مثلاً غنچه و گلهاي بعضي گونه‌هاي سيب مثل jonathan ، Delicioas group ، Winesap ، Wealthy Staman حتي در ۳۲درجه فارنهايت از بين نمي‌روند. در هلو ارقامي از گلهاي بزرگ دارند در برابر سرمازدگي مقاوم‌تراند چون گلبرگهاي بزرگ آن روي مادگي و پرچمها را براي مدت طولاني پوشانيده‌اند. هلوي رقم Elbwrta كه در جهان معروف مي‌باشد مي‌تواند تأثيرات سرمازدگي را به تعويق اندازد. بعضي از ارقام توت‌فرنگي حساس‌تر نسبت به انواع ديگر در برابر سرمازدگي مي‌باشند زيرا ساقه‌هاي گل دهنده آنها بزرگتر است و شكوفه‌هاي آنها در بالاتر از برگها قرار دارند.  همچنين برخي از ارقام ميوه‌ها در تاريخهاي متفاوتي شكوفه‌هاي خود را نشان مي‌دهند. بنابراين رفتار گل‌دهي ارقام مختلف درختان ميوه اغلب بسيار مهم در خطر نهايي سرمازدگي مي‌باشند. در مورد زردآلو و بادام هيچ فاكتور محدود كننده‌اي در سرماي زمستان وجود ندارد زيرا بسياري از واريته‌هاي آنها سخت‌تر از هلو مي‌باشند اما مسئله اينجا است كه آنها خيلي زود شكوفه مي‌دهند كه سرماي بهاري روي آنها تأثيرگذار مي‌باشد. بنابراين يك گونه مناسب و دير گل براساس نياز مكاني يك راه كه كمك مي‌كند در برابر خطرات سرماي بهاره. هر چند كه در ميوه‌هاي مختلف فصل شكوفه‌دهي خيلي كوتاه مي‌باشد بنابراين پرورش اين ميوه‌ها در نواحي كه مستعد سرمازدن مي‌باشد مشكل مي‌باشد بنابراين پرورش ارقامي از درختان ميوه كه دير شكوفه مي‌دهند به نظر مي‌رسد تنها راه‌حل براي مسئله سرمازدگي مي‌باشد.

  ۴- اعمال كشاورزي

بعضي از اعمال كشاورزي مثل به تعويق انداختن شكوفه‌‌دهي در درختان با شستن تنه درختان و يا استفاده از مالچ و غيره مي‌تواند سودمند باشد در جلوگيري از خطرات سرمازدگي اما موفقيت‌هاي اين اعمال هنوز ثابت نشده است ولي به عنوان يك خبر و آگاهي از آن مهم است.

B) مقياس‌هاي مُسكن و آرام كننده‌ها

1- آبياري

پنج روش آبياري مفيد براي حفاظت گياهان در برابر سرمازدگي وجود دارد. عمومي‌ترين آن آبياري باراني است كه بصورت يك چتر در بالاي درختان قرار مي‌گيرد كه بطور معمولي در كشورهاي پيشرفته و همچنين در قسمتهاي كمي از هندوستان بكار مي‌برند زيرا بكار بردن آن آسان است و كم هزينه‌تر از ساير روشها مي‌باشد. علاوه بر آن از اين سيستم براي جلوگيري از خشكسالي، فرونشاندن گرما و كنترل آفات بكار برده مي‌شود با جايگزين مستمر آب دماي بافت‌هاي گياهان بالاتر از ۳۲ درجه فارنهايت مي‌ماند. قسمتهايي از گياهان توسط گرما خسارت مي‌بينند و با آبياري باراني گرماي احاطه شده رها مي‌شود. يك گرم آب ۸۰ كالري انرژي آزاد مي‌كند بنابراين يك مشكل از گرماي پنهان مي‌باشد كه گرما را براي بقا گياهان تأمين مي‌كند. بكار بردن آب مداوم در اين سيستم خيلي مهم مي‌باشد بنابراين اگر آب بكار برده نشود اين روش مؤثر نيست و به گياهان خسارت وارد مي‌آورد. باد داراي سرعت بيشتر از mph۵ مي‌تواند محافظت نمايد در برابر سرمازدگي و تبخير باعث كم شدن دماي قسمتهاي درختان مي‌شود در بعضي مواقع آبياري باراني سبب شكستن شاخه‌هاي درختان و شستشوي موادغذايي خاك از زيان‌هاي سيستم مي‌باشد.

پاشيدن بافواره‌هاي كوچك در سايه درختان بعضي از كشورها براي محافظت از سرمازدگي درختان موفقيت‌آميز بوده است اگرچه اين شيوه مثل آبياري باراني عموميت ندارد. با روش مه پاشي هم مي‌توان در برابر سرمازدگي محافظت نمود. آبياري غرقابي يكي از شيوه‌هاي محافظت از سرمازدگي است. اگرچه آبياري غرقابي شيوه‌اي است كه بيشترين استفاده عمومي در هند و يكي از شيوه‌هاي آبياريي مي‌باشد كم توصيه مي‌شود براي محافظت درختان در برابر سرمازدگي مه بدوم آلودگي درختان ميوه در حال خواب و همچنين جوانه‌هاي آن را سرمازدگي محفوظ نگه مي‌دارد. اين سيستم بوسيله Anderson.L.j در ايالات متحده بكار گرفته شد تأسيسات آن بدين صورت است كه مه ۲دقيقه وصل و ۴دقيقه قطع بعد از دوره استراحت درخت سيب زماني كه دما بالتر از ۴۵درجه فارنهايت بسيار مفيد است و باعث تأخير در شكوفه كردن و در نتيجه محافظت جوانه‌ها در مقابل سرمازدگي مي‌باشد.

بسياري از متخصيصين ميوه كاري بر اين نظريه عقيده دارند كه با پاشيدن آب گرم سريع در صبح شيوه‌اي مفيد براي نگهداري درختان ميوه از خسارت سرمازدگي مي‌باشد.

۲- لايه‌اي از دود

اشعه خورشيد در محل يكي از بزرگترين فاكتورهايي است كه گفته مي‌شود در رخ دادن سرمازدگي مؤثر مي‌باشد بنابراين از هيچ تلاشي ساخته نيست براي جلوگيري كامل ضرر اشعه خورشيد در درختان ميوه‌دار براي جلوگيري از رخ دادن سرمازدگي با ايجاد روكشي از دود در باغ ميوه در طول شب تمايل به بالا رفتن دما در باغ مي‌شود. براي ايجاد دود مي‌توان با سوزاندن ناقص فرآورده‌هاي از بين رفته مثل برگهاي خشك كاه و كلش بين ۹ و 1۰PM بالاتر از صبح زود.

۳- گرم كردن باغ ميوه

گرم نمودن باغ ميوه موفق‌ترين شيوه براي جلوگيري از كاهش دما در باغ مي‌باشد اين عمل در كشورهاي پيشرفته جهان يك جريان عادي مي‌باشد. اما در كشور ما كمتر استفاده مي‌شود زيرا اين عمل بسيار پرهزينه مي‌باشد. باغ را مي‌توان بوسيله تعدادي بخاري كوچك و يا سوزانيدن كود حيواني و امثال آن گرم نمود. در آزمايشات اثبات شده است كه هر 1۰۰كيلوگرم كود حيواني دماي فضاي احاطه شده را 1۰درجه بالاتر مي‌برد. همچنين باغ را مي‌توان بوسيله گازوئيل، بنزين و يا گازطبيعي هم گرم نمود بيشتر كشاورزان پيشنهاد داده‌اند كه حتي براي گرم كردن باغ بوسيله سوزاندن گاز پروپان هم استفاده نمود در كل براي بالا بردن دما به ميزان ۶- ۵ درجه در باغ بوسيله ۷۵۰تا ۸۰۰چراغ گرم‌كن نياز مي‌باشد.

۴- استفاده از حرارت شمع

حرارت شمع همچنين بسيار مفيد براي افزايش دماي باغ و جلوگيري از رخ دادن سرمازدگي. در اين روش گرمايي حدود ۲۵۰۰۰BTU در ساعت منتشر مي‌شود. آزمايشات نشان داده است كه ۴- ۳ شمع براي هر جريب كافي است كه دماي باغ ميوه را 1۰- ۸ درجه فارنهايت افزايش مي‌دهد.

۵- استفاده از ماشين‌هاي توليدكننده باد

گاهي اوقات ماشين‌‌هاي توليدكننده باد هم مفيد براي جلوگيري از تشعشع سرمازدگي اين دستگاهها هواي گرم پايين را به سطح محصولات منتشر مي‌كنند. بنابراين اينها در موقع يخ‌زدن مؤثر نيستند. يك دستگاه توليدكننده باد مي‌تواند تقريباً 1۰جريب زمين نسبتاً پهن مربع يا دايره‌اي شكل را حفاظت نمايد. دستگاه توليدكننده باد فقط در مورد حفاظت از تشعشع سرمازدگي مؤثر مي‌باشد يك باغدار بايد به مقدار كافي از نبودن مسئله يخبندان در آن محل مطمئن باشد. استفاده از دستگاههاي توليدكننده باد انرژي كمتري در حدود ۵ تا 1۰ درصد در مقايسه با بخاريهاي گرم‌كن در باغ مصرف مي‌نمايند. اگرچه ارزش هر دو ماشين‌هاي توليدكننده باد و بخاريهاي گرم‌كننده در باغ تقريباً مثل هم مي‌باشند هنوز دستگاههاي توليدكننده باد يك منبع خوب براي تأمين حفاظت سرمازدگي مي‌باشد. در تعدادي از كشورهاي پيشرفته همچنين از بالگرد هم استفاده مي‌شود به عنوان دستگاه توليدكننده باد اگرچه اين هليكوپترها رويهم رفته عملكرد متفاوتي دارند.

  ۶- استفاده از پوشش‌ها

استفاده از گياهان كوچك به عنوان حفاظت كننده در برابر سرمازدگي بصورت يك پوشش عمل مي‌كنند. در كشورهايي نظير كشور ما استفاده از كاه به عنوان محافظت از سرمازدگي بيشتر عموميت دارد. استفاده از كاه و كلش مزارع شاليكاري ماده مناسبي براي پوشش مي‌باشد. حتي در خزانه كاريها‌ مي‌توان با استفاده از ني سقفي براي محافظت ساخت. براي اين هدف با استفاده از گياهي به نام Sarkanda (Sacbarum spp. ‌) در بعضي از كشورها عموميت دارد. استفاده از پوشش كاهي بايد در طي مدت دسامبر تا فوريه و تا پايان خطر سرمازدگي ادامه داشته باشد. در موقع استفاده از كاه و كلش به عنوان پوشش درختان بايد در طرف شرقي و جنوبي قرار گيرند تا به اندازه كافي نور در طول روز دريافت نمايند. بسياري از فوايد و ضررهاي تعدادي از شيوه‌هاي محافظت از سرمازدگي در جدول (۳.۲۸) آمده است.

 رنگ سفید زدن تنه یکی ار راههای کاهش اثرات یخبندان

جدول ۳.۲۸ فوايد و ضررهاي تعدادي از شيوه‌هاي محافظت از سرمازدگي.

استفاده از پوشش كاهي مخصوصاً مخصوص گياهان و درختان كوچكتر و جوانتر مي‌باشد و براي آنها مفيد‌تر مي‌باشد، بنابراين اگر ارتفاع گياهان بزرگتر از پوشش باشد اين شيوه بسيار پرزحمت مي‌باشد. براي مزارع بزرگتر اما درختان جوان ممكن است از تونلهاي مصنوعي استفاده شود. در اين روش با استفاده از ورقه‌هاي پلاستيكي به كمك ني در بالاي سطح گياهان كشيده شود اين ورقه در طول شب و روز روي گياهان باقي مي‌ماند. در اين روش گياهان بهتر حفاظت مي‌شوند در برابر سرمازدگي و رشد خوبي پيدا مي‌كنند زيرا رژيم دمايي بهتري در داخل تونل ايجاد مي‌شود. گياهان را همچنين مي‌توان بوسيله كاغذ به پارچه و يا كاه پوشانيد. پوشاندن گياهان يك شيوه مؤثر محافظت از سرمازدگي است اما اين روش براي باغهاي تجاري عملي نمي‌باشد. 

 ۷- مالچ

استفاده از مالچ براي محافظت از سرمازدگي از زمانهاي قبل رايج بوده است و مورد استفاده قرار مي‌گرفته. مي‌توان از مالچ‌هاي مناسب زيادي استفاده نمود اما استفاده ار ورقه‌هاي سياه Alkathene كه عريض‌تر مي‌باشد پذيرفته شده براي حافظت گياهان در برابر سرمازدگي دماي خاك را بهتر از ديگر مالچ‌ها محفوظ نگه مي‌دارد (ساير مالچها، كاه، علف، تراشه‌هاي چوب و سنگريزه و غيره)

۸- Cloches

Cloches يك تركيب مصنوعي است كه مخصوص پوشاندن گياهان يا يك رديف از درختان در خزانه كه محافظت مي‌شود از آنها براي كاهش خسارت سرمازدگي اين روش در كشورهاي نظير ايالات متحده، روسيه و اسرائيل عموميت دارد اما در كشورهاي هند بسيار كم و ناياب است.

۹- استفاده از موادشيميايي

مواد شيميايي كه آزموده شده‌اند براي حفاظت از سرمازدگي بسيار متنوع‌اند اما اثر آنها وابسته به ساختارشان مي‌باشد. براي مثال، تعدادي از اين موادشيميايي نقطه انجماد در بافتهاي گياهي تغيير مي‌دهند، كم كردن از جمعيت باكتريهاي تشكيل هسته‌هاي يخي (P.fluorescens,Erwinia و Pseadomonas syringae ) در محصولات در نتيجه مانع مي‌شوند از شكل‌گيري يخ و سرمازدگي و تعدادي از موادشيميايي رشد گياهي را تحت تأثير قرار مي‌دهند. براي كنترل باكتريهاي تشكيل هسته‌هاي يخي ۳ اصل وجود دارد. (1) استفاده از باكتري كش‌هايي نظير Steptomycin يا Oxytetracyclin در 1۰ روز قبل از سرمازدگي.

(۲) استفاده از باكتريهاي مخالف كه رقابت كنند باكتريهاي تشكيل هسته‌هاي يخي.

(۳) استفاده از جلوگيري كننده‌هاي باكتريهاي تشكيل هسته‌هاي يخي نظير روي و مس براي نتيجه‌گيري بهتر اين روش در آزمايشگاه و در زير آزمايشهاي آرام انجام مي‌گيرد.

1۰- كاشتن بادشكن و يا محافظ

كاشتن گياهان در كنار هم در سر مرز يا محيط باغ ميوه مانع بوجود آمدن نقطه انجماد مي‌شوند و همچنين دوري مي‌كنند از رخ دادن سرمازدگي و محافظت مي‌كنند. درختان در برابر خسارت سرمازدگي. درختاني مثل آكاليپتوس، انبه jamum و غيره به عنوان بادشكن خوب در اطراف باغات ميوه استفاده مي‌شوند.

11- استفاده از تنظيم كننده‌هاي رشد

از جمله تنظيم كننده‌هاي رشد GA₃ مي‌باشد كه نقش بسياري در محافظت از سرمازدگي درختان بازي مي‌كند. دو نوع از GA₃ پاشيدني

 (PPm۲۰۰- 1۰۰ ) يكي قبل از رخ دادن سرمازدگي و ديگري در طول سرمازدگي دوري مي‌كند از، از بين رفتن سلولهاي گياهي خسارتهاي ايجاد شده توسط سرمازدگي .

معمولاً بيشتر خسارتهاي ايجاد شده در درختان در قسمتهاي نزديك سطح زمين رخ مي‌دهد چون در آن قسمت سردتر مي‌باشد. بواسطه يخبندان پوست درختان جوان از بين رفته و شكاف برمي‌دارد شيره دروني بافتها قطع مي‌شود. گاهي اوقات حمله سرما مي‌تواند شاخه‌هاي جوان و بيروني را خشك كند و برگهاي درختان انبه را از بالا به پايين از بين ببرد. معمولاً تمام شاخه‌هاي انبه تحت تأثير سرمازدگي قرار مي‌گيرند نه فقط جوانه‌ها شاخه‌هاي آبدار و نرم در مقابل اثر سرمازدگي وخيم‌تر مي‌باشند. در سال 1۹۲۰پوين اظهار داشت كه درختان جوان انبه در حداكثر رشد مي‌توانند در دماي ۳۲ درجه فارنهايت آسيب زيادي ببينند.

در انبه وقتي كه نهالهاي جوان در دماي ۳۲درجه فارنهايت حتي براي يك ساعت بي‌حفاظ بمانند كل باغ بوسيله سرمازدگي نابود مي‌شود. بيشترين اثر آسيب‌ديدگي از سرمازدگي براي درختان مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري مي‌باشد. همه درختان ميوه انبه، موز، دو پاپايا در قسمت‌هاي شمالي هند به شدن تحت تأثير سرمازدگي قرار مي‌گيرند در انبه برگهاي اول بصورت تاول زده وجود دارد كه به ظاهر سوختخ به نظر مي‌رسد. بي‌حفاظ ماندن جوانه‌هاي بيروني درختان ميوه مسن باعث از بين رفتن آنها مي‌شود. در باغهاي پاپايا در اولين روز سرمازدگي همه برگها پژمرده مي‌شوند اگرچه كه درختان ممكن است سبر به نظر آيند. بعد از ۲روز همه برگها ممكن است خشك و به نظر مي‌رسد كه با آتش سوخته‌اند درختان موجود لخت و بدشكل به نظر مي‌آيند. حتي درختان بلند به ارتفاع حدود ۳متر هم تحت اين اثرات از بين مي‌رود. هر چند بيشتر در اين حالت رشد نوك بدون خسارت باقي مي‌ماند اما درخت سالم باقي نمي‌ماند. رشد ميوه تحت تأثير جريان شيره گياهي مي‌باشد. خسارت سطح ميوه بصورت قهوه‌اي، كوچك و چروكيده محسوس مي‌باشد.

در مركبات فقط برگهاي حساس تحت تأثير سرمازدگي قرار مي‌گيرند كه بعد از سرمازدگي كاملاً خشك مي‌شوند. سرمازدگي سريع برگهاي درخت موز را از بين مي‌برد و اگر دما براي يك شب پايين‌تر از نقطه انجماد باشد همين كافي است كه تمام مزرعه نابود شود. در دماي ۵/ 1- تا ۲- درجه سانتيگراد آسيب ديدن برگهاي موز كاملاً آشكار مي‌باشد حتي براي 1۵- 1۰ دقيقه كافي است كه بلافاصله باعث خسارت شود. همچنين اثر سرمازدگي بستگي به مكان مورد نظر هم دارد. براي مثال انتشار آن از شمال به جنوب وقتي كه بيشتر درختان ميوه جوانه زده‌اند و دماي زمين حدود ۴۲درجه فارنهايت (C ْ۵/۵) و با اولين سرماي ناگهاني اثر آن در ريختن برگهاي مسن‌تر مشاهده مي‌شود اگرچه كه ساقه كاذب و موز ۲ ژنوم A‌ و B دارد و انتشار آن از IARI بوده است ارقامي مثل Basrai و Lalkela (گروه AAA) بيشترين حساسيت را دارا مي‌باشند

 Champa , Rasthali  (گروه AAB) متحمل به سرما مي‌باشند و Monthan, Bothesa (ABB) بيشترين تحمل به سرمازدگي را نسبت به ديگران دارا مي‌باشد.

در كل بعد از رخ دادن سرمازدگي در بعضي اوقات چيدن ميوه مي‌تواند جلوگيري كند از توسعه بيشتر و ميوه‌هاي مناسب در انبار مي‌رسند و كامل مي‌شوند اما ممكن است ميوه‌ها از شكل عادي برخوردار نباشند. در سيب و گلابي اولين خسارت ممكن است به سيب قرمز زمستاني از ميوه‌ها در نزديك كاسه گل زده شود.

در سرمازدگي بيشترين خسارت به اسپور زده مي‌شود كه باعث بيشترين خسارت به گل و ساير قسمتهاي آن مي‌شود. در بين قسمتهاي مختلف گل مادگي بيشتر از ساير قسمتها آسيب مي‌بيند. ممكن است بعد از سرمازدگي پژمرده و يا تغيير رنگ بدهد. گاهي اوقات پرچم در اثر سرمازدگي به رنگ پرتقالي تبديل و دانه گرده‌اش از بين برود. بذرهاي جوان و تازه سيب و هلو خيلي حساس هستند و بعد از سرمازدگي ممكن است تبديل به قهوه‌اي رنگ شوند. شكوفه‌هاي ميوه سيب تحمل بيشتري در برابر سرمازدگي دارند اما ميوه‌هاي هسته‌دارها مقاومت كمتري دارند و خسارت بيشتري مي‌خورند. وقتي سرمازدگي در آخر فصل رخ دهد بافت داخلي ميوه‌هاي سيب خيلي خسارت مي‌خورند در نتيجه شايد ميوه بطور كامل نرسد. گاهي اوقات سرمازدگي باعث توليد ميوه‌هاي بي‌هسته مي‌شود. مثل ميوه‌هايي كه معمولاً از نظر شكلي غيرعادي و از نظر اندازه كوچكند. درخت گلابي در صورت خسارت ديدن صمغ و تراوش مي‌كند و معمولاً غيرعادي مي‌رسد يا قبل از رسيدن از درخت مي‌افتد و اگر خسارت زيادتر باشد بعد از گلدهي از درخت جدا مي‌شود. قسمت بيروني بذر سيب سوراخ و حالت كرم خوردگي دارد اما گلابي بصورت غيرعادي در قسمت گردن بزرگ مي‌شود كه در نتيجه به آن ميوه bullneck گويند. برگهاي سيب در صورت خسارت ديدن در برابر سرمازدگي به آنها frost blister گويند كه برگها كوچك، بدون توسعه و تاول زده مي‌باشند. اگر سرمازدگي قبل از گلدهي باشد در رشد رويشي برگها اثر مي‌گذارد. برگهاي تحت اثر ممكن است كوچك، بدشكل در نتيجه غذاي كمي براي گياه مي‌سازند.

معالجه درختان سرمازده

تكرار تمرين‌هاي زير مؤثر براي احياء درختان سرمازده مي‌باشد

1- برداشت ميوه

ميوه درختاني كه تحت تأثير سرمازدگي قرار گرفته‌اند بايد خيلي سريع برداشته شوند آن كمك مي‌كند در كاهش خستگي و افزودن در بهبودي درختان.

۲- هرس مناسب

شاخ و برگهاي جديد خسارت ديده ناشي از سرمازدگي در حدود چند روز يا يك هفته ظاهر مي‌شوند. شاخه‌هاي كوچك و مسن ۴- ۲ هفته يا بيشتر. در اين دوره بايد از انجام هرس دوري نمود. بايد زمان كافي براي (a) رشد جديد در محل و (b) مستقر شدن و ميزان خسارت تعيين شود. هرس سريع در رفع تعدادي از شاخه‌ها و تمايل به زنده كردن دوباره شاخه‌ها است. توصيه نشده است كه بعد از زمستان و خسارت شديد فوراً شاخه‌هاي كوچك را هرس نمود. اگر خسارت فقط مربوط به شاخ و برگها و شاخه‌هاي كوچك است آنها هميشه مقرون به صرفه است و همه آنها بايد حفظ شوند. نياز به درمان ويژه‌اي ندارند. اگر خسارت متوسط است و بخش قابل توجه‌اي از نوك از بين رفته است اما تنه و تاج اصلي شاخه‌ها خسارت كمي را نشان مي‌دهند تا مدت ۶ ماه وقتي كه همه خسارت ديده شود تا حدامكان بدنه درخت بايد حفظ نگه داشته شود. شاخه‌هايي كه خسارت جدي ديده‌اند از قسمت پايين قطع كردن بايد نزديك اسپورهاي جديد و قوي انجام شود. اگر قسمت نوك و تاج درخت از بين رفته‌اند اما تنه خسارت كمي را نشان مي‌دهد هرس را بعد از نيمه تابستان بايد انجام داد. در اين زمان بايد تمام نوك قطع و شاخه يا شاخه‌هاي اصلي بايد بدنه مناسبي براي درخت نگه داشته شوند. اگر خسارت خيلي شديد است و تمام نوك از بين رفته‌اند و بدنه هم آسيب ديده است و اسپورهاي قوي بالاي آن ظاهر شده‌اند در اين حالت بايد سعي نمود بدنه و نوك جديدي را بوجود آورد بعد از اينكه اسپورهاي جوان در بالاي بدنه جوان ظاهر شدند بدنه پير را بايد از قسمت پايين قطع نمود. بعد از قطع نمودن براي جلوگيري از خشك شدن دوباره بايد با چسب پوشانيده شود.

 ۳- معالجه پوست درختان آسيب ديده

اگر پوست درخت باقيمانده و پيچيده اما زنده باشد مي‌توان سريع به موقعيت معمولي و اصلي‌اش برگردانيد.

۳- ۲ ماه بعد از يخبندان ممكن است تكه از پوست درخت از تنه جدا شود. در نتيجه بايد آن قسمت پوست مرده قطع و صاف شود و بعد از ضدعفوني بايد پيوند انجام شود.

۴- سفيد كردن يا شستن

شستن و سفيد نمودن تنه‌هاي بي‌حفاظ و يا شاخه‌هاي بزرگي كه خالي از شاخ و برگ مي‌باشد را بايد انجام داد. آن جلوگيري مي‌كند از آفتاب سوختگي. ماده سفيد